وقتی برای سلام‌کردن به دوستی دست‌تان را بالا می‌آورید یا برای بالارفتن از پله‌ها پایتان را بلند می‌کنید، در حال انجام عملی ارادی هستید. البته اختیار بعضی اعمال و کارکردهای بدن هم در دست ما نیست، مثلا ضربان قلب، دمای بدن و فشار خون. به‌کمک تکنیکی به‌نام بیوفیدبک (biofeedback) که بیوفیدبک تراپی هم نامیده می‌شود، می‌توان تا حدودی اختیار این اعمال را در دست گرفت. در ادامه اطلاعات بیشتری درباره این تکنیک درمانی در اختیارتان می‌گذاریم و خواهیم گفت که دقیقا چیست، چه مزایا و کاربردهایی دارد، در جلسات درمانی‌اش از چه تجهیزات و دستگاه‌هایی استفاده می‌شود و جزئیات دیگری از این دست. همراه ما بمانید.
بیوفیدبک چیست؟
بیوفیدبک نوعی تکنیک درمانی جایگزین یا مکمل است که با استفاده از آن می‌توان به فرد مراجعه‌کننده یا بیمار آموزش داد چطور روی بعضی کارکردهای غیرارادی بدن مسلط شود و با تغییر یا اصلاح آنها وضعیت عمومی سلامتش را بهبود بدهد.
در طول جلسات بیو فید بک پزشک معالج یا متخصص از دستگاه‌ها و تجهیزاتی نظارتی (مانیتورینگ) استفاده می‌کند که با کمک آنها می‌تواند وضعیت کارکردهای ذکرشده را بسنجد و زیرنظر بگیرد. سپس با توجه به بازخوردی که از این دستگاه‌ها می‌گیرد، به بیمار یا مراجعه‌کننده خواهد گفت با انجام چه کارهایی می‌تواند وضعیت عمومی سلامتی خود را بهبود ببخشد.
با آموزش‌دیدن و تمرین‌کردن، به‌مرور زمان خواهید آموخت که چطور بدون مراجعه به پزشک و استفاده از تجهیزات و دستگاه بیوفیدبک تغییرات دلخواه را ایجاد کنید و وضعیت سلامت خود را بهبود بدهید.
بعضی کارکردهای بدن که به‌کمک بیو فیدبک می‌توان به‌مرور زمان بر آنها تسلط پیدا کرد در ادامه نوشته شده‌اند:
- جریان خون؛
- فشار خون؛
- ضربان قلب؛
- گرفتگی عضلات؛
- احساس درد.
در جلسات بیوفیدبک از تمرین‌های ریلکسیشن (آرام‌سازی ذهن و بدن)، مثل تنفس عمیق و آرام‌سازی پیش‌رونده عضلات (سفت و شل‌کردن متناوب عضلات قسمت‌های مختلف بدن با توجه به راهنمایی‌های معالج یا متخصص) نیز استفاده می‌شود.
وقتی با چنین تمرین‌هایی فرضا ضربان قلب یا فشار خون را پایین می‌آورید یا گرفتگی عضلات قسمت خاصی از بدن را برطرف می‌کنید، بلافاصله بازخوردِ (فیدبک) تغییر رخ‌داده را روی نمایشگر دستگاه‌های مخصوص خواهید دید. به‌مرور زمان خواهید آموخت که چطور خودتان بدون نیاز به دستگاه و معالج این کارها را انجام دهید.
انواع بیوفیدبک
بیو فیدبک انواع متفاوتی دارد که در ادامه راجع به آنها خواهید خواند. بسته به نیاز بیمار یا مراجعه‌کننده و ناراحتی یا عارضه‌ای که از آن رنج می‌برد، از یک یا چند مورد از این روش‌ها استفاده خواهد شد.
الکترومیوگرافی (EMG/نوار عصب و عضله)
در بیو فیدبک الکترومیوگرافی میزان فعالیت و گرفتگی عضلات ارزیابی می‌شود. الکترومیوگرافی کاربردهای مختلف دارد و از آن برای بهبود وضعیت برخی ناراحتی‌ها استفاده می‌شود، از جمله:
حرارتی (thermal)
با این روش دما یا حرارت بدن سنجیده می‌شود. سردرد و بیماری رینود (Raynaud’s disease) ازجمله عارضه‌هایی هستند که با کمک بیو فیدبک حرارتی امکان بهبود علائمشان وجود دارد.
نوروفیدبک یا الکتروانسفالوگرافی (EEG/نوار مغزی)
به‌کمک نوروفیدبک نوار مغزی می‌گیرند و وضعیت امواج مغزی را ارزیابی می‌کنند. می‌توان از آن برای بهبود علائم عارضه‌هایی مثل اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (ADHD)، صرع و تشنج استفاده کرد.
فعالیت الکترودرمال (electrodermal activity/ EDA)
با استفاده از فعالیت الکترودرمال وضعیت تعریق بدن ارزیابی و بررسی می‌شود. از جمله کاربردهای آن کاهش درد و بهبود علائم اضطراب است.
تغییرات/نوسانات ضربان قلب (heart rate variability/HRA)
با استفاده از این روش ضربان قلب ارزیابی می‌شود. مواردی که در ادامه می‌خوانید، تعدادی از عارضه‌هایی هستند که با کمک بیوفیدبکِ نوسانات ضربان قلب می‌شود علائمشان را بهبود داد:
- اضطراب؛
- آسم؛
- بیماری انسدادی مزمن ریه؛
- بی‌نظمی ضربان قلب (Irregular heartbeat با آریتمی قلبی اشتباه نشود).
تعداد جلسات بیو فیدبک و مدت‌زمان آنها برای رسیدن به نتیجه مطلوب
مدت‌زمان هر جلسه بیوفیدبک تراپی از ۶۰ تا ۹۰ دقیقه متغیر است. اغلب با شرکت در ۱۰ جلسه یا کمتر، مزایای این روش درمانی را احساس خواهید کرد. البته برای بهبود علائم برخی عارضه‌های خاص مثل فشار خون بالا، ممکن است شرکت در تعداد جلسات بیشتری لازم باشد.
بیوفیدبک برای بهبود چه عارضه‌هایی کاربرد دارد؟
برای بهبود عارضه‌های متعددی می‌توان از بیو فید بک تراپی کمک گرفت. در بخش‌های قبلی اشاره‌ای مختصر به برخی از این عارضه‌ها شد. در این بخش کمی مفصل‌تر راجع به این موضوع صحبت خواهیم کرد و با ذکر مزایای بیوفیدبک خواهیم گفت که این تکنیک درمانی چطور به بهبود عارضه‌ها کمک خواهد کرد.
۱. کاهش دردهای مزمن عضلانی
با کمک این تکنیک درمانی عضلات قسمت‌هایی از بدن که دچار گرفتگی شده‌اند مشخص می‌شوند و خواهید آموخت که برای برطرف‌کردن گرفتگی آنها و آزادسازی عضلات چه باید بکنید. این مزیت بیو فیدبک به‌طور کلی سبب کاهش درد در قسمت‌های مختلف بدن خواهد شد، از جمله:
- کمردرد؛
- شکم‌درد؛
- اختلال‌های مفصل فکی گیجگاهی (temporomandibular joint disorders/TMJ)؛
- فیبرومیالژیا (نوعی سندرم درد اسکلتی‌عضلانی مزمن).
۲. کاهش و برطرف‌کردن سردرد
بهبود انواع سردرد یکی از مهم‌ترین فواید بیو فیدبک است که بیشترین پشتوانه علمی‌پژوهشی را دارد. گرفتگی عضلات و استرس می‌توانند آغازگر میگرن و دیگر انواع سردردها باشند و در وخیم‌ترکردن علائم سردردها نیز نقش دارند.
پژوهش‌ها و مطالعات معتبری نقش بیوفیدبک تراپی در رفع گرفتگی عضلات و کاهش استرس را اثبات می‌کنند. فوایدی که تعداد دفعات بروز سردرد و شدت آن را کمتر خواهد کرد.
۳. کاهش و رفع اضطراب
کاهش و درمان اضطراب از دیگر فواید بیوفیدبک است. با شرکت در جلسات این تکنیک درمانی به‌مرور زمان به واکنش‌هایی آگاه خواهید شد که بدنتان هنگام اضطراب و استرس از خود نشان می‌دهد. با شناخت بهتر این واکنش‌ها، می‌توانید بیاموزید چطور مهارشان کنید.
۴. رفع مشکل بی‌اختیاری مدفوع و ادرار
دیگر مزیت و کاربرد بیو فیدبک برای کسانی است که تکرر ادرار دارند یا دچار بی‌اختیاری مدفوع و ادرار هستند.
این مزیت بیوفیدبک به‌ویژه برای زنان مفید خواهد بود. عضلات کف لگن روند خالی‌شدن مثانه را کنترل می‌کنند. زنان می‌توانند با شرکت در جلسات بیوفیدبک تراپی بیاموزند که عضلات کف لگن دقیقا کجا قرار دارند و راهنمایی‌هایی لازم برای تقویت این عضلات را دریافت کنند. این پروسه سبب بهبود وضعیت تکرر ادرار در آنها خواهد شد.
بیوفیدبک روده نیز برای کسانی است که دچار بی‌اختیاری مدفوع هستند و با کمک‌گرفتن از این تکنیک درمانی می‌توان وضعیت این دسته از افراد را هم بهبود بخشید.
سایر فواید و کاربردهای بیو فیدبک تراپی
در ادامه فهرستی از عارضه‌هایی را نوشته‌ایم که با کمک‌گرفتن از بیوفیدبک می‌توان وضعیتشان را بهبود بخشید:
- آسیب و جراحت؛
- یبوست؛
- روماتیسم مفصلی؛
- اعتیاد به نوشیدنی‌های الکلی، مواد مخدر و مصرف خودسرانه دارو؛
- دیابت؛
- آسیب‌های مغزی؛
- افسردگی؛
- اختلالات گوارشی مثل سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)؛
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)؛
- بی خوابی.
تجهیزات و دستگاه‌های بیوفیدبک تراپی
دستگاه بیوفیدبک بسته به اینکه از کدام‌یک از انواع این تکنیک درمانی استفاده شود، متفاوت خواهد بود. اما معمولا شامل حسگرهایی است که به مچ دست، گوش یا سر انگشتان متصل می‌شوند و این حسگرها را با کابل‌های مخصوص به کامپیوتر وصل می‌کنند. این‌طوری می‌توان تغییرات کارکردهای مختلف بدن مثل ضربان قلب، فشار خون و کاهش یا افزایش استرس را در لحظه روی نمایشگر دستگاه مشاهده کرد.
وسیله دیگری که در این تکنیک درمانی کاربرد دارد هدبندِ کشی مخصوصی است که به پیشانی وصل می‌شود و از آن برای مشاهده فعالیت و عملکرد مغز در لحظه استفاده می‌کنند.
پیشرفت‌های فناوری این امکان را برای افراد فراهم کرده است که خارج از مراکز درمانی هم امکان دریافت چنین بازخوردهایی را داشته باشند. مثلا در حال حاضر مچ‌بندهای هوشمندی در دسترس هستند که به اپلیکیشن‌های مخصوص خود وصل می‌شوند و با استفاده از آنها می‌توان در همه حال بازخوردهای مدنظر را دریافت کرد. برخی انواع ساعت‌های هوشمند هم چنین امکانی را در اختیار کاربر می‌گذارند.
هزینه بیوفیدبک
هزینه بیوفیدبک و جلسات درمانی آن نیز بسته به عوامل مختلف است، از جمله:
- سن بیمار؛
- تجربه درمانگر؛
- مدت‌زمان هر جلسه؛
- نوع بیوفیدبک؛
- تجهیزات لازم.
البته به‌طور معمول و طبق آخرین بخش‌نامه وزارت بهداشت و درمان در سال ۱۴۰۰، هزینه شرکت در هر جلسه از این تکنیک درمانی بین ۱۵۰ تا ۲۰۰هزار تومان است. در خارج کشور نیز بیمار برای شرکت در جلسات بیو فیدبک تراپی ملزم به پرداخت مبلغی بین ۳۵ تا ۸۵ دلار است.
در پایان
بیوفیدبک و انواع آن از روش‌های درمانی غیرتهاجمی هستند و تقریبا هیچ عارضه جانبی ندارند. با شرکت در جلسات آن، گاهی می‌توان به‌کلی از مصرف دارو بی‌نیاز شد. اگر هم در کنار دارودرمانی و به‌عنوان راهکار درمانی مکمل استفاده شود، سبب بهبود اثر داروها خواهد شد. مهم‌تر از همه اینها، پیداکردن احساس کنترل و تسلطی بر کارکردهای ذهنی‌جسمی است. درک بهتر این کارکردها در بلندمدت اثرات خوب و روحیه‌بخشی خواهد داشت و در بهبود وضعیت عمومی سلامتی نیز تأثیرگذار خواهد بود.
شما بگویید
نظر شما چیست؟ فکر می‌کنید شرکت در جلسات بیو فیدبک تراپی تا چه حد در بهبود و برطرف‌کردن علائم عارضه‌ها مؤثر خواهد بود؟ آیا تجربه شرکت در این جلسات را داشته‌اید؟ از نتیجه دوره درمانی خود راضی بوده‌اید؟
اگر مایل باشید، می‌توانید در قسمت «ارسال دیدگاه» تجربه‌ها و دیدگاه‌های خود را با ما و مخاطبان چطور در میان بگذارید.
منبع : سایت چطور
